Greyometer, 2017- 2018

De Greyometer van Oscar Lourens is gebaseerd op een 18e eeuws instrument waarmee de kleur blauw in de lucht werd gemeten. Met de grijze variant is het mogelijk de grijsintensiteit te meten van verschillende objecten.

Al wandelend over buitenplaats Kasteel Wijlre word je uitgenodigd te kijken naar de kunst, architectuur, natuur en de tuinen. De wandeling volgt geen vaste route en onderwerp, maar biedt alle ruimte om te kijken en te observeren naar het landgoed waar vijf eeuwen samenkomen; het kasteel uit de zeventiende eeuw, het Koetshuis uit de achttiende eeuw, het ontwerp van de kasteeltuinen uit de negentiende eeuw, de permanente kunstwerken in het park uit de twintigste eeuw, het kunstpaviljoen Hedge House en de hedendaagse kunsttentoonstellingen uit de eenentwintigste eeuw.
Houd de greyometer tussen jezelf en het onderwerp en zoek waar de grijstinten van de ring overeen lijken te komen met het uitzicht. Het gaat hier om kijken en zien. We weten dat water transparant en doorzichtig is, maar vaak ziet een vijver eruit als een spiegelend zwart vlak. Kijk dus met je ogen en niet met je hoofd.

STAP 1 : Houd de greyometer op een armlengte van je af.
De smartphone houd je in je rechterhand maar probeer tegelijkertijd je wijsvinger vrij te houden.
Stel scherp op de greyometer.

STAP 2 : Maak met je wijsvinger een foto. En maak er direct nóg eentje.

STAP 3 : Selecteer één van de beide foto’s in het album op de smartphone, wijzig de kleur en kies voor zwart-wit filter.

Plaats de beide foto’s op Instagram of Facebook zodat er een rijke verzameling observaties ontstaat van diverse mensen over uiteenlopende onderwerpen van buitenplaats Kasteel Wijlre door de seizoenen heen.

#kasteelwijlre
#greyometer
#oscarlourens


GREYOMETER : Oscar Lourens

De 18e eeuwse cyanometer was een uitvinding van Horace-Bénédict de Saussure, natuuronderzoeker en uitvinder. Met 53 kleurenvakken in verschillende blauwtinten heeft hij de kleurintensiteit gemeten op verschillende hoogtes om aan te tonen dat kleurintensiteit afhangt van de hoeveelheid waterdamp in de lucht. Oscar Lourens heeft op basis van de Cyanometer zijn eigen Greyometer gemaakt, om daarmee de grijsintensiteit te meten van verschillende objecten. Hij verbindt hiermee zijn liefde voor ordening van en grip op de werkelijkheid met de kritiek op de haalbaarheid daarvan.

CABINET OF METRICAL CURIOSITIES, 2011-2017
Grondverf op kunststof meetinstrumenten | 15 Vitrines, 60 x 80 x 6,5 cm
Hedge House / Kasteel Wijlre Estate, Wijlre (NL), 10 december 2017

In eerdere werken van Oscar Lourens staat de kleur grijs voor eenzelfde ambivalentie: door een collectie van verschillende linialen, geodriehoeken en gradenbogen aan de achterkant grijs te verven worden ze allemaal gelijk, maar zijn tegelijkertijd allemaal verschillend. De verzameling maatbekers van glas en kunststof zijn aan de binnenkant beschilderd met een laag grijze grondverf. Daardoor zijn de inhoudsmaten van buiten beter leesbaar geworden, maar paradoxaal genoeg zijn de maatbekers tegelijkertijd ontdaan van hun functie. Grey Measurements staat symbool voor de onmogelijkheid controle op het leven te krijgen.

Met de Greyometer gaat Lourens een stap verder: het is een instrument dat in zijn gebruik het te meten object manipuleert. Onwelgevallige objecten als kleurige bloemenvelden worden eerst grijs gemaakt om vervolgens gemeten te kunnen worden. Hierin speelt Oscar Lourens met de gedachte van wetenschapscritici die stellen dat de wetenschap vooral zichzelf meet. Oftewel, met de woorden van filosoof Santayana: The empiricist thinks he believes only what he sees, but he is much better at believing than at seeing.

CYANOMETER : Horace-Bénédicte de Saussure

Voor de wetenschap was de lucht een puzzel en een uitdaging, niet in het minst voor Horace-Bénédict de Saussure, een Zwitserse 18e eeuwse natuuronderzoeker en landmeter die beschouwd wordt als een van de stichters van het alpinisme. Hij deed verschillende ontdekkingen in de botanie, meteorologie, geologie, scheikunde en natuurkunde en bracht de natuur van de Alpen in kaart.

Horace-Bénédict de Saussure
HYGROMETER, eind 18e eeuw
Messing, verzilverd koper, paardenhaar,
325 x 98 mm
Collectie Museo Galileo, Florence

Zijn verzamelingen en observaties wierpen snel hun vruchten af en zijn academische carrière nam een vogelvlucht. Op 22-jarige leeftijd werd hij benoemd tot hoogleraar natuurfilosofie aan de universiteit van Genève. Hij huiverde echter bij het vooruitzicht studenten te moeten onderwijzen die maar een paar jonger waren dan hijzelf. Maar door zijn briljante lezingen in wiskunde, natuurkunde, geologie, natuurlijke geschiedenis – zelfs filosofie – en zijn experimenten, werd hij al snel bewonderd. Hij mat hoeveel hij kon, en wanneer hij niet kon meten, ontwierp hij nieuwe instrumenten om dat te kunnen doen. Hij vond een snelle en gevoelige paardenhaarvochtmeter, een magnetometer en een anemometer uit.

Bij de beklimming van toppen en hoge passen nam hij barometers en thermometers mee, om de vochtigheid, temperatuur, luchtdruk, intensiteit van de zonnestraling en samenstelling van de atmosfeer te meten. Hij zag het voordeel van synchrone metingen opverschillende hoogtes. Terwijl zijn reizen hem steeds hoger brachten, verbaasde hij zich over de kleur van de lucht. De lokale legende zei dat als iemand hoog genoeg klom, de lucht zwart werd en men de leegte zou zien, of zelfs in de leegte zou vallen – dergelijke verschrikkingen hielden gewone mannen uit de buurt van de toppen.

Maar voor Saussure was de blauwe kleur een optisch effect. En omdat op sommige dagen het blauw van de lucht onmerkbaar in het wit van de wolken
vervaagde, concludeerde Saussure dat de kleur het vochtgehalte moet aangeven. Maar hoe ‘blauwheid’ meten? Met behulp van mengsels van Pruisisch blauw kleurde Saussure papiervierkanten in vele gradaties die hij kon onderscheiden tussen wit en zwart. Deze werden samengevoegd tot een genummerde kleurencirkel die op een standaardafstand van het oog tot het zenit – het hoogste punt van de sterrenhemel – kon worden gehouden. Het overeenkomende vierkant bepaalde de mate van blauw.

Met een bediende en 18 gidsen om zijn uitrusting te sjouwen, vertrok hij in de zomer van 1787 en bereikte de top van de Mont Blanc in 3 dagen. Het was een opwindend moment – buiten adem, hij mat alles wat hij kon, inclusief de kleur van de lucht – de diepste die hij ooit had gezien was 39 graden blauw. Na 3 uur gingen ze naar beneden. Hij zou de volgende zomer terugkeren voor een week van metingen aan de nabijgelegen Col du Géant, terwijl zijn zoon en een vriend hetzelfde deden in de vallei beneden en in Genève. Het was een eerste voorbeeld van gecoördineerde, kwantitatieve meteorologie.

De cyanometer lijkt nu een bijzonder simpel apparaatje, maar was eigenlijk
vergelijkbaar met lakmoes-, loodacetaaten zetmeeljodidepapier. En misschien ook met de nanochemische kleurentests die nu onze tijdschriften vullen. Het raadsel van de blauwe lucht zou niet worden opgelost voordat John Tyndall’s ingevingen (opgedaan in de Alpen) Lord Rayleigh en vervolgens Gustav Mie naar de wiskunde van lichtverstrooiing brachten. Maar de kwantitatieve schaal van Saussure was niettemin een objectieve les in wetenschappelijke striktheid.


Horace-Bénédict de Saussure
CYANOMETER, 1760
Pruisisch blauw en inkt op papier
Collectie Bibliothèque de Genève, Genève